Terwijl we denken de wereld te ervaren zijn we haar tegelijkertijd aan het interpreteren.

Pure ervaring is het ondergaan van datgene wat zich voordoet: zonder interpretatie, categorisatie, of verwachting. Vertellen is het verwerken van die ervaring en het betekenis geven door het een plek te geven in relatie tot bestaande structuren in onze geest.

Omdat we maar zelden, of nooit, onze interne monoloog stopzetten wanneer we met de wereld in contact zijn is wat wij ‘ervaring’ noemen niet de ervaring zelf, maar de vertelde versie daarvan. Tegen de tijd dat wij ons bewust worden van wat er plaatsvind is onze ‘ervaring’ al vervormd door onze verwachtingen, en gelabeled, structuur gegeven, ingevuld, en uitgelegd, …

Omdat de aard van het vertellen strikt sequentieel is, en zich beperkt tot datgene dat past in onze mentale structuren en raamwerken, kan onze interne monoloog slechts een verarmde versie zijn van de totale ervaring die zich aan ons voordeed. Het presenteert zaken in volgorde die zich misschien wel tegelijkertijd afspeelden, of in een andere volgorde, of zonder enig verband; het laat dingen weg die niet passen in de bestaande structuren, of vervormt ze zodat ze toch lijken te passen. Deze constante vertelling levert ons een geordende versie op van het Universum waarin we leven. Het stelt ons gerust door ons het gevoel te geven dat we de wereld een beetje onder controle hebben: we hebben het gevoel dat we gebeurtenissen begrijpen, of tenminste hun oorzaak en gevolgen en hun volgorde; we hebben het gevoel dat we met enige waarschijnlijkheid kunnen voorspellen wat het vervolg zal zijn; en we hebben het gevoel dat we de toekomst kunnen besturen door onze handelingen af te stemmen op ons begrip van de situatie.

Om eerlijk te zijn, voor veel aspecten van onze dagelijkse realiteit is dit gevoel niet eens zo misplaatst. Veel aspecten van ons dagelijks leven zijn gestructureerd genoeg om enigzins begrijpelijk, voorspelbaar, en grijpbaar te zijn. Dit geldt vooral voor de sociale aspecten van ons leven, die gevormd worden door de collectieve vertellingen waar we allemaal aan meedoen.

Maar het is gedoemd te falen voor de meer complexe aspecten: de chaotische, ongebonden, ongestructureerde, onclassificeerbare wijdere werkelijkheid waar wij slechts een gefilterde versie van waarnemen.

En dat brengt me op het centrale thema van deze blog: dat onze maatschappij bijna volledig een vertelde realiteit is: een fictieve en zwaar gefilterde versie van de werkelijkheid die zich buiten onze gesocialiseerde geest bevindt. Als dat inderdaad waar is, volgt daaruit dat we onze maatschappij kunnen veranderen simpelweg door de collectieve vertelling te veranderen die haar op gang houdt. Verander de vertelling, verander de geschiedenis. Zo simpel is het.

Is dat zo?

Het probleem met de collectieve vertelling die we de maatschappij noemen is dat deze erg weerbaar en weerbarstig is ten opzichte van doelgerichte veranderingen. Zeker, onze vertelling evolueert voortdurend, en past zich aan aan krachten binnen en buiten het vertelde raamwerk. Maar het lijkt dat te doen zonder dat wij mensen daar veel richting aan kunnen geven. Wij leven ons leven binnen de vertelde constructie en passen ons wereldbeeld aan aan de vertelling, niet andersom. Zelfs mensen die in opstand komen tegen de huidige vertelling lijken gedoemd te zijn dezelfde structuren en raamwerken te gebruiken waar ze tegen in opstand proberen te komen. Je zou zelfs kunnen zeggen dat ze – door zich ertegen te verzetten – de vertelling legitimeren, en laten zien dat ze echt is. Niemand zou tenslotte vechten tegen denkbeeldige draken, nietwaar?

Onze sociale vertelling is tegelijkertijd realiteit en fictief, lijkt het. Fictief omdat het alleen bestaat in de collectieve geest van de mensen die er aan meedoen; het is een mentale constructie, een fictieve vertelling de wij allemaal gebruiken om de wereld te interpreteren, en om ons de mechanismes en sturing te geven die we lijken nodig te hebben om als samenleving te kunnen functioneren. Realiteit omdat deze vertelling diepe, vergaande konsekwenties heeft voor de wereld waarin we leven. Door onze handelingen, verwachtingen, en dromen vorm te geven; door te bepalen hoe wij de wereld interpreteren; door onze aandacht en energie te sturen; door onze beslissingen te leiden en te beperken. Onze collectieve vertelling stuurt ons en laat ons een fysieke realiteit creeren die overeenkomt (zo dicht als mogelijk is) met de fictieve realiteit. Niet bewust, maar door het simpele feit dat de fictie het raamwerk is dat onze gedachten en handelingen informeert, vorm geeft, en aanstuurt.

Ik geloof dat hoe groter de kloof tussen de collectieve vertelling en de fysieke realiteit waarin deze bestaat, hoe meer wrijving er onstaat wanneer wij proberen de fysieke realiteit naar het beeld van de fictie te vervormen. Die wrijving – zoals alle wrijving – produceert weerstand, warmte, en afval. Weerstand als een maat voor hoeveel energie er nodig is om van richting of snelheid te veranderen. Warmte als een maat voor ongemak, ontevredenheid, en onrust die voortkomt uit ons onderbewuste gevoel dat de dingen niet kloppen, dat we wereld niet precies is zoals zij zou moeten zijn. En afval als een maat voor de bijproducten van ons falen beide realiteiten precies op elkaar af te stemmen: de mensen die buiten de boot vallen; de ongelijkheid van kansen en bezittingen; de ontheemden; de gediscrimineerden; de vluchtelingen; de ongewensten; …

Op die manier gemeten, lijkt mij zo, doen we het op dit moment niet fantastisch. Als ik kijk daar de schade die het millieu aandoen, de toenemende inkomens-ongelijkheid, de fragmentatie en polarisering die we in de wereld zien, dan denk ik persoonlijk dat onze collectieve vertelling vrij ver is afgedwaald van waar deze zou moeten zijn. In mijn duistere momenten betrap ik me op de gedachte dat we een gezamenlijke nachtmerrie hebben geschapen waar we maar moeilijk uit lijken te kunnen ontwaken.

Ik wil niet suggereren dat de mensheid op moet houden met het vertellings-proces. Dat is hoogstwaarschijnlijk onmogelijk voor ons: het is de basis van ons vermogen om met de wereld om te kunnen te gaan. Maar ik suggereer wel dat het hoog tijd is dat we onze collectieve vertelling die we in de afgelopen eeuwen hebben opgebouwd eens goed onder de loupe nemen, en gezamenlijk proberen deze bewust, en doelgericht, in een nieuwe richting te duwen. Kijkend naar de wereld is ons verhaal altijd een mengelmoes geweest: goed voor sommigen, minder goed voor anderen; oorlog werd gevoerd, vrede werd gesloten; beschavingen kwamen en gingen. Maar in het algemeen was de schade die door de kloof tussen fictie en werkelijkheid veroorzaakt werd vrij lokaal van karakter en in gevolgen. Zelfs als hele beschavingen ten onder gingen waren de gevolgen beperkt in plaats en omvang, zodat de rest van de planeet er geen last van had, of genoeg veerkracht had om de schade op te vangen en zich te herstellen.

Nu, voor de eerste keer in de bekende geschiedenis (als het al eerder is voorgekomen, en daarna volkomen is ingestort, weten we daar tenslotte niets meer van) hebben wij een wereld-omvattende maatschappij gecreeerd, met een collectieve vertelling die ons allemaal verbindt en gebonden houdt. Deze vertelling heeft ons verbazingwekkende technische wonderen opgelevert, onvoorstelbare rijkdom, en een lawine aan wetenschappelijke ontdekkingen. Maar tegelijkertijd verarmt deze vertelling onze fysieke realiteit met toenemende snelheid. Onze planeet is niet in staat dit niveau van beschadiging te absorberen, en is niet opgewassen tegen het gat dat er is tussen wat wij geloven, en wat dat geloof ons laat doen en laat stukmaken. Als wij niet snel een nieuwe vertelling vinden kon dat wel eens onze ondergang zijn: de planeet kan ons niet onderhouden, en we zullen verdwijnen, zoals zovele beschavingen voor ons. Alleen zal het ditmaal een wereldwijde ondergang zijn, die wellicht de hele mensheid zal uitroeien, of zal terugwerpen naar een toestand die primitiever en zwaarder zal zijn dan we in lange, lange tijd hebben meegemaakt. Het is misschien zelfs desastreus genoeg om het leven op de hele planeet te bedreigen – zoveel invloed lijken wij te hebben.

Laten we daarom deze op hol geslagen machine stoppen, voor hij de hele wereld verplettert. Laten we de vertelling veranderen die hem aanstuurt en voortjaagt. Laten we een nieuwe fictie vinden. Een vertelling waarin we alles wat we geleerd, ervaren, en geobserveerd hebben in geheel nieuwe structuren en raamwerken vervatten, om zo ons toekomstig handelen in betere banen te leiden. Laat ons een vertelling vinden dat leidt naar een betere balans tussen ons en onze fysieke werkelijkheid.

En laat ons dat NU doen, voor er eentje aan ons wordt opgedrongen die nog erger is, of voor de mogelijkheid om uberhaupt een collectieve vertelling te hebben definitief van ons wordt afgenomen.