We definiëren onszelf vaak net zozeer door te bepalen wat we niet zijn als wat we wel zijn. Maar kunnen we onszelf werkelijk kennen door altijd naar anderen te kijken?



Zonder anderen om ons mee te vergelijken vinden de meeste van ons het moeilijk om onze identiteit te definiëren. Het lijkt erop dat we anderen nodig hebben om onszelf aan af te bakenen. Maar jezelf vergelijken met anderen brengt gevaren met zich mee. Vergelijkingen creëren kunstmatige scheidslijnen – afbakeningen die niet werkelijk bestaan – tussen mensen en groepen waardoor we niet vrijelijk en eerlijk met elkaar om kunnen gaan.

Het ‘wij’ tegenover ‘zij’ effect is vooral sterk aanwezig in culturele identiteit. En zeker als een groep onder druk komt te staan (echt of in hun verbeelding) creëren onze culturele verdedigingssystemen emotionele reacties die direct op onze basis overlevingsinstincten inspelen en gevoelens oproepen van angst, afkeer, boosheid, en haat.

Onszelf afzetten tegen anderen leidt niet alleen to verwijdering, maar ook tot een gevoel van superioriteit en verhevenheid ten opzichte van andere groepen. Iedereen lijkt te geloven dat hun eigen groep – om geen andere reden dan dat het hun groep is – wel superieur moet zijn aan alle andere groepen. Daar hoeven geen argumenten of bewijzen aan te pas te komen. Experimenten hebben laten zien dat je mensen in groepen uiteen kan laten vallen, simpelweg door ze op willekeurige wijze een markering te geven: een gekleurde armband, of een ander t-shirt. Mensen gaan dan al snel hun ‘gelijken’ opzoeken en zijn ervan overtuigd dat hun eigen groep uniek en ‘beter’ is dan de anderen.

Maar vergelijkingen met anderen zijn nooit compleet en vaak gevaarlijk selectief. Mensen zijn heel goed in het uitfilteren van de sterke kanten en het aandikken van de zwakheden van de andere groep, en dat dan te gebruiken om de superioriteit van hun eigen groep te rechtvaardigen.

Niet alleen schept dit een ongegrond – maar emotioneel erg verleidelijk – meerderwaardigheidsgevoel over ‘andere’ mensen, het maakt ons ook blind voor onze eigen aard: onze eigen krachten en zwaktes, functioneren en disfunctioneren. Door conclusies over onszelf te baseren op onvolledige en verdraaide vergelijkingen met anderen leren we niet echt veel over onszelf. Zelfs als we proberen onbevooroordeeld en eerlijk te zijn leren we minder van onszelf vergelijken met anderen dan we zouden leren van onszelf een spiegel voor te houden en onszelf diepgaand en eerlijk te beschouwen.

Pas als we ophouden met onszelf af te meten aan anderen, en onszelf leren te accepteren zoals we zelf zijn – en tegelijkertijd anderen accepteren zoals zij zijn – kunnen we hopen onze oogkleppen af te leggen, ons te bevrijden van werkelijkheid-verdraaiende filters, en onze vooroordelen een flink stuk te verminderen.