Symbolische beelden lijken eenvoudig maar zijn enorm krachtig, omdat elk beeld hele werelden omvat van verhalen, mythologieën, culturele wijsheid, en collectieve herinneringen.

Een aantal jaren geleden, toen ik regelmatig het idee om een boek te schrijven besprak met mijn goede vriend Al Sheehan, kwam het onderwerp van een goede titel voor ons werk in uitvoering ter sprake. Hoewel mijn ideeën sinds die tijd behoorlijk zijn voortgeschreden is het centrale thema nog steeds hetzelfde: het idee dat onze wereldomvattende samenleving zich op een gevaarlijke koers van zelfvernietiging bevind, gevoed door hebzucht, angst, en een misplaatste overtuiging dat de moderne mens superieur is aan alles wat er ooit in het verleden bestaan heeft. Op zoek naar een goede manier om het idee van hebzucht, angst, en superioriteit te vangen, kwamen Al en ik op het beeld van de draak uit.

In de Westerse mythologie is de draak een kwaadaardig wezen. Hij is groot, meestal vrijwel onkwetsbaar (tenzij je zijn enige zwakke plek weet te vinden), en gebruikt zijn vurige adem als vernietigingswapen. Zijn enige doel in het leven schijnt het verzamelen van schatten (en af en toe het stelen of verleiden van een maagd, al weet niemand precies waarvoor), die hij dan jaloers bewaakt tegen iedereen die probeert zelfs maar een losse munt of edelsteen te stelen. En als zijn woede wordt gewekt deinst hij er niet voor terug om hele steden plat te branden, inclusief de omringende gebieden, gewoon omdat hij dat kan.

Ik vond deze Westerse draak het perfecte symbool voor ons huidige economische industriële systeem dat op dit moment het grootste deel van de wereld in zijn greep heeft (en misschien wel de hele wereld). Dit systeem is ook geobsedeerd met het verzamelen en opstapelen van schatten ten koste van iedereen die in de weg staat. Het systeem bewaakt haar schatten agressief en jaloers tegen alles en iedereen die een bedreiging lijkt te vormen, en aarzelt niet om haar superieure vuurkracht in te zetten om haar aanvallers (echt of verbeeld) te vernietigen, evenals alles en iedereen die toevallig in de buurt is. Het beeld van een draak bovenop een gigantische berg van goud, juwelen, en kunstvoorwerpen, omringd door rokende ruïnes en een zwartgeblakerd, volledig vernield landschap zo ver als het oog reikt, lijkt – voor mij althans – heel veel op de manier waarop de moderne industriële maatschappij de planeet aan het vernielen is in haar zucht naar weelde en schatten waarvan ze nauwelijks weet wat ze ermee aan moet.

Toen het symbool van de draak zich eenmaal had aangediend verscheen het symbool voor de andere kant vrijwel vanzelf. Er is nog een ander vuurdier in de mythologie, maar dit dier gebruikt vuur niet als een wapen, maar als een middel voor regeneratie en vernieuwing. De fenix is, in veel tradities, een langlevende, zachtmoedige, nobele vogel die niemand kwaad doet, vaak een brenger van voorspoed is, en die – wanneer zij het einde van haar natuurlijke leven bereikt – een brandstapel voor zichzelf bouwt en zichzelf aan het vuur overgeeft om geheel vernieuwd uit de as op te rijzen, klaar voor een nieuw, lang, vredig, en vruchtbaar leven. Mij leek er geen beter symbool om tegenover de totaal zelfzuchtige en vernietigend vuur spuwende draak te zetten dan de zachtaardige, vredelievende, en zelf-opofferende fenix, die het vuur gebruikt voor transformatie, in plaats van voor vernietiging.

Ik was best tevreden dat ik deze mooie tegenstelling van twee veelzeggende en bekende symbolen uit de Westerse mythologie gevonden had. En het klonk ook goed als titel: De Draak en de Fenix – met associaties, wellicht, aan een strijd tussen tegengestelde principes, een botsing van ideeën, of misschien gewoon twee heel verschillende wezens die het tegen elkaar op moeten nemen.

Het mooie van symbolen is natuurlijk ook dat het iedereen volmaakt vrij staat hun eigen beelden te vormen over hun werkelijke betekenis, gebaseerd op hun eigen persoonlijke kennis van en ervaring met deze symbolen in hun leven.

Maar toen, een klein jaar later, was ik op bezoek in Hong Kong en het vasteland van China. Dat bezoek herinnerde me aan iets dat ik ooit wel wist, maar blijkbaar compleet vergeten was, namelijk dat de Chinezen ook draken in hun mythologie hebben. Maar dat, in tegenstelling tot die van ons, hun draken voornamelijk gezien worden als weldoeners, en als beschermers van de mensheid. Geboeid door deze totaal andere opvatting over de aard van de draak ging ik op zoek naar afbeeldingen van draken in kunst- en antiek winkels, in de hoop een paar mooie plaatjes te vinden voor de omslag van het boek. En toen, al zoekende tussen afbeeldingen, hout- en steengravures van allerlei mythische wezens deed ik een voor mij onverwachte ontdekking: niet alleen heeft de Chinese mythologie een goedaardig draak, ze heeft ook een even goedaardige fenix, en de twee worden vaak afgebeeld als liefdespaar!

Inderdaad. In de Chinese mythologie zijn de draak en de fenix gelukkig getrouwd, als een symbool voor de balans tussen de mannelijke (draak) en vrouwelijke (fenix) elementen in de wereld. Hoewel ze tegenover elkaar worden afgebeeld, zijn ze geen vijanden van elkaar, of alternatieven, maar juist noodzakelijke tegenpolen, complementaire principes die alleen een geheel kunnen vormen als ze in harmonie en balans bij elkaar gebracht worden.

Dit was voor mij een prachtige ontdekking. Ik was op zich niet ontevreden met de tegenstelling tussen de vernielende draak en de transformerende fenix, maar zoals ik het door mijn Westerse bril zag waren de twee in een strijd gewikkeld waarin er maar één overwinnaar kan zijn. Ik stond uiteraard aan de kant van de fenix, omdat ik vind dat de draken-mentaliteit meer kwaad dan goed doet in de wereld. Maar het idee dat het een of/of keuze zou moeten zijn, met ofwel de draak ofwel de fenix als overwinnaar, zat me toch niet helemaal lekker. Ik vind het Chinese huwelijk tussen de draak en de fenix eigenlijk een veel beter beeld. In plaats van een gevecht hebben we nu een balans tussen complementaire krachten: een harmonische oplossing, in plaats van een gewelddadig conflict. Het is het samenkomen van donker en licht, vernietiging en transformatie, Oost en West, mannelijk en vrouwelijk, …

Door de Chinese overtonen toe te voegen aan de symboliek heb ik het gevoel dat de titel van mijn blog/boek nog veel beter aansluit bij mijn speurtocht: het vinden van een positieve oplossing voor de destructieve situatie waarin we ons momenteel bevinden. En dat brengt ons dan weer terug bij de macht van de symbolen: ik ontdekte de draak en de fenix dankzij mijn eigen ervaring met de Westerse mythologie, en dat gaf ze betekenis; maar door de rijke schakeringen van de Oosterse mythologie daar aan toe te voegen worden dezelfde symbolen een nog veel diepere bron van wijsheid en begrip dan ik er oorspronkelijk in waarnam. Het is een vorm van alchemie: goud maken uit gewone grondstoffen.

Zonder de wereld te hoeven vernietigen.