We worden vaak verteld dat democratie misschien niet perfect is, maar toch in ieder geval de minst ongewenste vorm van regeren is die we kennen. Maar is dat werkelijk waar?

Ik ben geboren in het West Europa van na de 2e Wereldoorlog. Als kind werd me vaak verteld dat ik daar dankbaar voor moest zijn. Niet alleen had ik (net) het grootste wereldomvattende conflict uit de menselijke geschiedenis misgelopen, maar ik had ook nog eens het ongelofelijke geluk, zo werd benadrukt, te leven in een democratisch land – het beste soort land om in te leven. Dit in tegenstelling tot alle niet-democratische landen (voornamelijk de communistische landen uit die tijd, of de fascistische dictaturen uit het recente verleden) waar ik in had kunnen leven, om het me goed duidelijk te maken dat ik woonde op een plek die het Paradijs of Aarde zo dicht benaderde als menselijk mogelijk was. Natuurlijk was het niet volmaakt – mensen zijn tenslotte niet volmaakt, en compromissen moeten nu eenmaal gesloten worden – maar het kwam er dichtbij. Erg dichtbij.

Als opgroeiende jongere had ik weinig reden om deze opvatting van democratie in twijfel te trekken. Er waren tenslotte genoeg voorbeelden van de alternatieven, en geen daarvan leek zelfs maar half zo goed als mijn eigen democratische hoekje van de wereld. Wij hadden vrijheid van meningsuiting, goede scholing, goede gezondheidszorg, sociale voorzieningen, onze politici werden gekozen door de bevolking en aansprakelijk gehouden door diezelfde bevolking, we had recht en orde zonder onnodig politiegeweld, we hadden groeiende economische welvaart, … allemaal dingen die men tekort kwam of helemaal moest ontberen in elk van de niet-democratische landen elders in de wereld, of in de wereldgeschiedenis.

Door de jaren heen ben ik echter steeds meer gaan twijfelen aan de aanspraken die de moderne democratie maakt op superioriteit. Is de democratie van tegenwoordig echt zo goed voor ons en zo functioneel als beweerd wordt? En is dit echt het beste systeem dat wij kunnen bedenken?

Zouden we niet veel kritischer moeten zijn, en blijven uitkijken voor tekenen van disfunctioneren, van dingen die niet goed (meer) werken, voor systemen en structuren die niet (meer) zo goed zijn voor de bevolking als ons verteld wordt? En zouden we niet moeten blijven onderzoeken of er geen betere manieren zijn om de mensheid op deze planeet te besturen en te leiden? Hoe kunnen we met zoveel zekerheid beweren dat dit het beste is dat we kunnen verzinnen, als er zoveel veranderd is en nog voortdurend verandert:

• de wereldbevolking is enorm toegenomen;
• de invloed van de mensheid op het wereldklimaat begint uit de hand te lopen;
• technologie creëert een steeds hechter verbonden wereldsamenleving, bovenop een reeds verbonden wereld-economie;
• we hebben meer informatie dan ooit tevoren, en meer vermogen om die informatie te verwerken en ervan te leren;
• we boeken behoorlijke vooruitgang in het begrijpen van de kenmerken en het gedrag van enorm complexe systemen, zoals economieën, bevolkingsgroepen en eco-systemen.

Maar ondanks al die duidelijk zichtbare veranderingen bekvechten onze politici nog steeds over dezelfde onderwerpen, en stellen dezelfde korte-termijn, lokale, over-gesimplificeerde ‘oplossingen’ voor voor problemen die niet eens in de buurt komen van de echte, onderliggende problemen die onze toekomst bepalen. En ze doen dat omdat dat de enige manier is om te overleven in het systeem dat wij democratie noemen. Het lijkt mij dat ons huidige democratische systeem al het verkeerde gedrag in onze bestuurders aanmoedigt, en voornamelijk de verkeerde mensen selecteert voor de leidinggevende functies in onze regeringen.

Zelfs als het democratische systeem zo goed was als mij 50 jaar geleden geleerd werd, moeten we dan niet op z’n minst de mogelijkheid overwegen dat de veranderende omstandigheden van de wereld waarin we nu leven het noodzakelijk maken onze democratische systemen zeer kritisch te evalueren, en te verbeteren waar het ons tekort schiet?